Gedachten, emoties en gevoelens (deel 1)

Het kenmerkende van intervisie is dat het gaat om zelfstandig leren van en met elkaar over eigen functioneren op het werk (Doorn & Lingsma, 2013). Voor mij is 'leren' al lang een kernwoord geworden tijdens intervisie. Afgelopen tijd raakte ik geboeid door de relatie tussen leren enerzijds en gedachten, emoties en gevoelens (GEG) anderzijds. Het is een herkenbaar onderwerp. Ingebrachte vraagstukken (casussen) tijdens intervisie gaan vaak over tegenstrijdige gedachten, opgelaaide emoties en herkenbare gevoelens. Het heeft mijn nieuwsgierigheid geprikkeld om me in dit onderwerp te verdiepen.

Als ik over dit onderwerp nadenk ontstaan de volgende vragen: Wat gebeurt er in mijn lichaam/brein dat ik gevoelens, emoties of gedachten krijg? Wat zijn gedachten, emoties en gevoelens? Kunnen ze worden omschreven, gedefinieerd?  Bestaat er een verband tussen deze drie items en is er dan een hiërarchie tussen deze drie te ontdekken? Of te wel: wat beïnvloedt wat? En tot slot: kunnen we onze gedachten, emoties en gevoelens meer beheersen? Zodat moeilijke situaties niet tegen ons werken, maar dat we er gebruik van kunnen maken. Niet alleen voor ons eigen welzijn, maar ook om cliënten en collega's te helpen.

In deze blog wil ik je uitnodigen om samen met mij meer duidelijkheid te krijgen over de werking van onze gedachten, emoties en gevoelens. Een klein beetje duidelijkheid heb ik gekregen door het lezen van literatuur en websites. Onder aan dit artikel heb ik mijn bronnen vermeld. En natuurlijk wil ik een verband maken met intervisie. Welke lessen zijn er te trekken om effectiever te kunnen leren tijdens intervisie.

Wie doet er mee door middel van aanvullingen en reacties te geven? Bij voorbaat dank.

Gedachten

In deze blog wil ik me verdiepen in de werking van gedachten. De blog over emoties en gevoelens zijn onderwerpen voor de volgende keer. Gedachten worden gemaakt door ons brein. De belangrijkste functie van denken is het voorspellen van onze veiligheid. Door ons te bewegen in de maatschappij krijgen we te maken met veel invloeden die zich omzetten in ervaringen. Al deze invloeden en ervaringen worden door ons brein constant gescand op onze veiligheid. Bijvoorbeeld: ik zit nu achter mijn computer. Maar als ik een knal hoor, zal mijn eerste reactie zijn: hoe dichtbij is de knal. Is er gevaar?

Maar het zijn niet alleen de externe invloeden die worden beoordeeld. Ons brein maakt ook elke seconde een voorspelling hoe onze interne gesteldheid is en anticipeert daarop. Bijvoorbeeld je inschatting over de temperatuur buitenshuis  en de keuze of je wel of niet een jas aantrekt.

De beoordeling van de mate van veiligheid wordt opgeslagen in ons geheugen, nadat het is vertaald naar onze realiteit. Hier komt onze betekenisgeving om de hoek kijken. Een voorbeeld: als ik zuinig leef, zal ik het moeilijk vinden om om te gaan met iemand die makkelijk geld uitgeeft. Zo iemand past niet in mijn realiteit. Immers ik geef er de betekenis aan dat iemand met geld smijt.

Positieve en negatieve ervaringen worden opgeslagen in de hersenen omdat in de beoordeling van een nieuwe situatie deze ervaringen kunnen worden gebruikt. Bijvoorbeeld: gisteren was het koud, vandaag is het ongeveer hetzelfde weertype dus kan ik jas A weer aan.

Een voorspelling wordt nauwkeuriger als het brein kan putten uit meerdere ervaringen. Bij nieuwe ervaringen maakt het brein neuronen aan (een soort van informatiedragers) en deze worden verbonden met bestaande neuronen. De verbinding van neuronen worden versterkt en efficiënter als acties meer herhaald worden.

Omgaan met gewoontes

Om het scannen van je eigen veiligheid makkelijker te maken creëren we gewoontes. Gewoontes zijn opeenvolgingen van gedrag of gedachten, die in werking worden gezet door triggers van buitenaf.  Ik noem dit ook wel: automatisch handelen. We hoeven niet teveel na te denken over onze veiligheid. Wat we doen is voorspelbaar en eerder gekeurd. In de literatuur wordt wel gesproken van 'patronen' in het handelen.

Gewoontes zijn moeilijk te veranderen. We kennen allemaal wel iemand die nog steeds rookt. In intervisie kom ik professionals tegen die nog adviezen willen geven en gelijk de problematiek van de cliënt willen oplossen. Gewoontes zijn te veranderen door de volgende stappen te nemen:

1. Nieuw gedrag verkennen
2. Routine vormen met nieuw verkregen (Ik zeg vaak: ga oefenen/experimenteren met nieuwe gedrag als je tegenover een cliënt zit)
3. De routine vastleggen door veelvuldige herhaling en het zien van de positieve effecten (een soort van beloning).

Het oefenen van gedrag is een belangrijke stap. Nieuw gedrag moet herhaald worden om het te verankeren in ons brein. Met verankeren wordt bedoeld dat ons brein nieuw gevormd gedrag in de toekomst ook herkent en kan oproepen. Herhaling is dus een belangrijk iets in het begeleiden van professionals en cliënten.

Naast het daadwerkelijk oefenen van nieuw gedrag kan je ook de verbeelding laten werken. Als je een situatie daadwerkelijk in je hoofd kan verbeelden levert dat dezelfde nieuwe neuronen verbindingen op als nieuw gedrag daadwerkelijk uitvoeren. Verbeelding treedt ook op door je regelmatig te verplaatsen in onbekende situaties. Hierdoor leer je jouw hersenen nieuwe concepten aan.

Mijn vraag aan jou

Ik ben nieuwsgierig welke vragen bij je naar boven komen als je deze blog leest. Hieronder kun je een reactie plaatsen. Aan de hand van de reacties zal ik een aanvullende blog maken. Zo worden onze neuronen vernieuwd en versterkt :)